Zastępując wrogą administrację zaborców powstał samorząd terytorialny w Polsce. Udało się scalenie kraju - pisał Żeromski - z trzech połówek złożonego. Przypomnijmy niektóre elementy i zapisy ustawy scaleniowej z 1933 r.
W ustawie 23 marca 1933 r. założono system hierarchiczny samorządu, to znaczy, że wójt musiał być zatwierdzony przez starostę, a starosta przez wojewodę. Szefem gminy wiejskiej był wójt. Obszar gminy z reguły dzielił się na gromady, gdzie władze sprawował sołtys. W miastach rządził burmistrz lub prezydent miasta. W powiecie - starosta.
„Art. 1. (3) Na czele zarządu gminnego stoi wójt, a na czele zarządu miejskiego burmistrz, w miastach wydzielonych z powiatowych związków samorządowych — prezydent miasta. Zastępcą wójta. jest podwójci, burmistrza wiceburmistrz, zaś prezydenta miasta — wiceprezydent.”
Nadzór nad działalnością jednostek samorządu miał charakter dwojaki – samorządowy (wójt, burmistrz, prezydent miasta) i administracyjny (minister, wojewoda, komisje rewizyjne i izby obrachunkowe).
„Art. 68, (7) Starosta powiatowy ma prawo nakładać na wójtów i podwójcich w razie stwierdzenia przekroczeń i zaniedbań przy wykonywaniu czynności w zakresie spraw administracji rządowej następujące kary porządkowe:
Wybory władz były pośrednie. „Art. 43. (1) Do zakresu działania rady gminy (art. 1 ust. (5)) należy powołanie organu zarządzającego i kontrola nad jego działalnością oraz stanowienie norm i zasad, dotyczących zarządu.”
Kadencja radnego trwała 5 lat. W II Rzeczypospolitej było 16 województw.
Ustawa scaleniowa nie objęła województwa śląskiego, także samorządu wojewódzkiego, który funkcjonował tylko na terenie trzech województw „pruskich”. Spod ustawy wyjęta została również Warszawa. Rok później przyjęto ustawę warszawską.
Ustawa z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorjalnego. Dz.U. 1933 nr 35 poz. 294. (pisownia oryginalna)
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330350294
Sławomir Stalmach
Zastępca Dyrektora Narodowego Instytutu Samorządu Terytorialnego
